Acceptatie en Commitment Therapie (ACT) biedt een zeer bruikbaar model bij het behandelen van klimaatgerelateerde psychische problematiek. In dit artikel wordt belicht wat ACT is en hoe je het kunt toepassen als er sprake is van problematiek omtrent het thema klimaatverandering. Hierbij is gebruik gemaakt van de werkervaring van de auteur.
ACT is een vorm van gedragstherapie die in steeds meer richtlijnen wordt aanbevolen als een geschikte evidence based behandelmethode. Het is gebaseerd op de Relational Frame Theory en de pragmatische wetenschapsfilosofie, het functioneel contextualisme. Globaal komt het erop neer dat het vermogen om verbanden te kunnen leggen tussen gebeurtenissen, de oorsprong is voor een variëteit aan gedachten. Deze gedachten kunnen ons leven verdiepen en veraangenamen en zijn ook evolutionair bezien van grote betekenis voor onze soort. Echter, zij komen met een prijs: vaak leiden ze tot regel-geleid gedrag dat zeer starre vormen kan aannemen, hierbij kun je denken aan ecorexia door strenge gedachten, of somberheid en door negatieve gedachten.
Wat is ACT in het kort?
Enerzijds is er acceptatie van gevoelens en gedachten die komen en gaan. Anderzijds, en dat is wellicht nog belangrijker, houden we de richting die cliënt op wil gaan in de gaten, zijn waardegericht gedrag. Je leert de cliënt waardegerichte keuzes te maken in het hier en nu, in plaats van leven in angstige gedachten over de toekomst of negatieve gedachten over het verleden. Als de cliënt verstrengeld is met gedachten, maak je de cliënt zich hiervan bewust en help je hem enige afstand te nemen van die gedachten. Ze niet zo serieus te nemen. Gevoelens en gedachten laat je er zijn, zonder er tegen te vechten. De cliënt houdt die gevoelens als het ware losjes in zijn schoot. Het loslaten van concepten (of karikaturen) over zichzelf, helpt om verder te komen. Het einddoel is de ontwikkeling van psychologische flexibiliteit. Psychologische flexibiliteit is het vermogen om onder alle omstandigheden waardegericht te blijven handelen, daarbij niet gehinderd door gevoelens en gedachten.
De zes kernprocessen laten zich in het onderstaande figuur samenvatten (www.actinactie). De lijnen geven aan dat alle processen ook met elkaar samenhangen. In de therapie open je steeds een deur naar een proces en wacht af wat het doet voor de cliënt. Vaak bemerk je dan dat er ook iets gebeurt in een ander proces.
Afbeelding 1: Hexaflex. Afkomstig van www.actinactie.nl
De 6 kernprocessen van ACT
· Acceptatie: Voelen, ruimte maken voor vervelende gevoelens.
· Defusie: Denken, enige afstand nemen van moeilijke gedachten.
· Zelf als context: Zelfbeeld, op een andere manier naar jezelf kijken.
· Hier en nu: Aandacht leren richten op het hier en nu.
· Waarden: Oriënteren, stilstaan bij wat jij echt belangrijk vindt.
· Toegewijde actie: Investeren in de dingen die jij belangrijk vindt.
Welke vragen kun je stellen?
Vragen die in een ACT-behandeling bij iemand met klimaatstress naar voren kunnen komen:
- Waarom kom je nu in behandeling?
- Waar wil je van af? Waarom?
- Waar wil je naar toe?
- Wat heb je allemaal geprobeerd, wat hielp jou? Wat niet?
- Wat vind je belangrijk in het leven?
- Waar wil je naar toe als het gaat om klimaatbewust gedrag?
- Ben je aan het vechten tegen die gedachte? Werkt dit voor jou?
- Houden deze gedachtes je af van waar je naar toe wilt?
- Zullen we even stil staan bij dit moeilijke gevoel? Zullen we hier even bij blijven?
- Wat wil je ten diepste?
- Wat is het eerste kleine stapje in de richting van jouw waarden?
- Welk gedag zou je willen vertonen?
- Wat is het kleinste stapje in die richting?
- Is jouw gedrag op de lange termijn helpend en vol te houden?
Van klimaatstress naar psychologische flexibiliteit
Als het gaat om klimaatgerelateerde -vaak existentiële- problematiek, biedt het ACT-model een bruikbaar kader. Met dit model kan de aard van de klimaatstress (pijn) worden onderzocht. De cliënt leert op accepterende wijze stil te staan bij pijnlijke gevoelens omtrent de klimaatverandering en de stand van zaken in het milieu. Denk bijvoorbeeld aan gevoelens als schuld, somberheid, boosheid, verdriet of wandhoop. Bij deze gevoelens kan stil gestaan worden op een compassievolle wijze. Mindful stilstaan bij gevoelens, zorgt er voor dat er weer wat ruimte komt in de soms lastige worstelingen waarin de cliënt zich begeeft.
Onbruikbare gedachten en concepten kunnen meer losgelaten worden. Een voorbeeld kan zijn de gedachte: “De aarde wordt door de opwarming binnen 6 jaar voor mens en dier onbewoonbaar”. Veelal maakt de ACT gebruik van metaforen en soms humorvolle oefeningen om te defuseren van lastige gedachten. Het vraagstuk of sprake is van reële gedachten of irreële gedachten, is minder relevant. De client wordt uitgenodigd sommige gedachten meer los te laten als ze voor hem of haar niet bruikbaar zijn in het waardegericht handelen.
Een belangrijke stelling in de ACT is: “In je pijn, vind je je waarden”. Dit gegeven is zeer bruikbaar als het gaat om struggles rondom de klimaatverandering. De vraag of het huidige gedrag van de client werkbaar en helpend is, is leidend. De bedoeling is dat binnen ACT wordt gewerkt aan van psychologische flexibiliteit en dat de client komt tot werkbaar gedrag, wat aansluit bij zijn waarden. Juist het accent op DOEN in combinatie met WAARDEN maakt deze therapievorm zeer geschikt als het gaat om wijs handelen in de klimaattransitie.
Sara Helmink, november 2020
GZ-psycholoog/ Klimaatpsycholoog
Lees-suggesties aangaande ACT
Hayes, S.C. Strosahl, K.D. Wilson, K.G. (2012). Acceptance en Commitment Thjerapie, Veranderingen door mindfulness, het proces en de praktijk. 2e druk Pearson Amsterdam.
Harris, R. (2014) Acceptatie en Commitment Therapie in de praktijk. Een heldere toegankelijke introductie op ACT. 3e druk Hogrefe Amsterdam.
Rokx, A. (2011). Het leven is geen feest. De mythe van het maakbare geluk. Hogrefe Amsterdam.
Comments