Gedrag verduurzamen? Een hele kluif. Gedrag verduurzamen van middelbare mannen? Een nog veel grotere kluif. Maar weinigen lukt dit. Behalve hun eigen dochters. Pubermeisjes kunnen als één van de weinige personen op de wereld hun vaders op andere gedachten brengen. In vele huishoudens zijn zij het die de klimaatcrisis op de familieagenda zetten.
Eerst zoomen we in op het klimaatgedrag van kinderen en jongeren zelf (pijl 4 in de cirkel), vervolgens op dat van hun ouders (pijl 2) en tot slot hoe kinderen hun ouders beïnvloeden (pijl 6).
De intergenerationele gedragsroute
Hoe verhouden kinderen zich tot de klimaatcrisis? Over de rol van kinderen in het klimaatprobleem komt langzamerhand steeds meer informatie. Soms als slachtoffers, soms juist als ‘agents of change’. Jonge mensen spelen een wezenlijke rol in de transitie naar een toekomstbestendige wereld: als inspirerende actievoerders, als aanklagers in rechtbanken, maar ook binnen hun eigen gezin.
Veel kinderen en jongeren zijn actief bezig met de klimaatcrisis en nemen een duurzame levensstijl aan. Hierbij wakkeren ze vaak ook een vuurtje aan bij hun ouders. Hoe kinderen en jongeren zichzelf en hun ouders verduurzamen is een nog relatief onontgonnen terrein waar veel valt te winnen. Duurzame gedragsverandering mag dan voer zijn voor een groeiende groep professionals, de intergenerationele route bleef tot nu toe nog grotendeels onderbelicht.
Klimaatgedrag van kinderen
Voor veel jongeren is duurzaam gedrag een vanzelfsprekend onderdeel van hun leven; ze weten niet beter dan dat er zoiets als duurzaamheid bestaat. Vintage kleren zijn populair onder een aanzienlijk deel van de jongeren. De jongere generaties zijn zich bewuster dan hun ouders van de schadelijke gevolgen van vlees eten en zetten stappen om dat te verminderen. Van alle andere leeftijdsgroepen is de CO2-voetafdruk van jongeren het kleinst.
Maar niet alleen jongeren, ook kinderen zijn bezig met duurzamer leven, soms zelfs meer dan hun ouders. Om wat voorbeelden te geven: volgens onderzoek van Save the Children is 53% van de kinderen de laatste jaren korter gaan douchen, uit zorg voor het klimaat. Veel kinderen (50%) vinden dat zij meer kunnen doen voor het klimaat. Ze voelen zich schuldig als lampen te lang branden (64 %) of als de kraan te lang onnodig stroomt (45%). Een kwart zou best een week lang koud willen douchen als blijkt dat zij daarmee het klimaat kunnen helpen.
En hun ouders?
Laten we ons even richten op de vaders. Uit Nederlands onderzoek blijkt dat mannen meer CO2 uitstoten dan vrouwen; ze leven op bijna alle fronten vervuilender. Mannen eten 1,5 keer meer vlees dan vrouwen, maken 1,5 keer zoveel vlieguren en rijden 1,5 keer zoveel met auto, in beduidend zwaardere (en dus vervuilendere) automodellen dan vrouwen. Ook de leeftijd is een belangrijke factor: naarmate de leeftijd toeneemt, neemt ook de CO2-uitstoot toe. Pas na het 50ste levensjaar neemt de CO2-uitstoot op het gebied van vervoer en voedsel weer af. Middelbare mannen, met heel veel uitzonderingen daargelaten, komen dus het slechtst uit de bus.
Zo dochter, zo vader
Het lijkt soms onmogelijk om volwassenen op andere gedachten te brengen over de klimaatcrisis. Onderzoek geeft ons echter een belangrijke sleutel voor bewustwording en gedragsverandering: kinderen tussen de 10 en 14, en dan vooral dochters, kunnen de wereldbeelden en politieke ideeën van hun ouders on hold zetten. Puberdochters zijn in staat om ouders te overtuigen van de ernst van de klimaatcrisis, beter dan welke Al Gore dan ook.
In een experimentele studie in Noord-California werden 238 kinderen en hun ouders twee jaar lang gevolgd. De kinderen kregen lessen op school over klimaatverandering met een sterke wetenschappelijke basis. De lessen werden gegeven door ecologen en andere onderzoekers. De kinderen deelden hun bevindingen met minstens één van hun twee ouders. Bij ouders werd voor en na de interventie gemeten hoe bezorgd ze waren. Wat bleek? Bij de minst bezorgde ouders, oftewel: conservatieve mensen én vaders, was het verschil tussen de voor- en nameting het grootst. En vooral als het kind een dochter was.
Kinderen die zich zorgen maken over het klimaat, brengen dit vaak over op hun ouders, bewust dan wel onbewust. Ze onderwijzen hun ouders over de klimaatproblematiek. Ze praten hen bij over de ligging van hun nieuwe woning – ‘dit staat over een paar jaar helemaal onder water, gefeliciteerd’ – of over hoeveel vlees ze eigenlijk eten.
En het mooie is dat het niet blijft bij alleen bewustzijn: kinderen en jongeren slagen erin gedragingen rond voedselverspilling en energiebesparing te veranderen in hun gezin. Bij een vijfde van de huishoudens zijn het de kinderen, tussen de 13 en 17 jaar, die hun ouders inspireren om minder vlees te eten. Moeder Sylvia zegt in de Volkskrant:
‘Ik was altijd al een liefhebber van tweedehands kopen, maar In-Sook heeft mij de laatste jaren nog veel bewuster gemaakt van alle klimaatproblematiek en hoe wij daar als mensen aan bijdragen. We hebben een compostbak genomen, kopen zo min mogelijk plastic, geven etensrestjes aan de kippen in de tuin.’
Waarom werkt dit?
De onderzoekers vermoeden dat kinderen succesvol zijn in het overbrengen van informatie en bezorgdheid op hun ouders, omdat:
ouders minder in de verdediging schieten bij hun eigen kinderen
kinderen nog niet politiek gekleurd zijn, wat het gesprek niet bij voorbaat tot een debat maakt
de meeste gezinnen een vertrouwensband hebben waar luisteren deel van uitmaakt
ouders oprecht geïnteresseerd zijn in wat hun kinderen bezighoudt
En waarom vooral meisjes? De onderzoekers denken dat dat komt omdat meisjes al jong beter zijn in communiceren dan hun mannelijke leeftijdsgenoten.
Een interventie ontwerpen
Harmonie in een gezin in combinatie met een krachtige boodschap zijn dus een goede cocktail voor impact. Deze combinatie mist bij andere soorten communicatie nogal eens. Wil je deze kennis inzetten voor een gedragsinterventie? Een mooie kans. Want hoewel het gaat om natuurlijke dynamieken binnen gezinnen (kinderen beïnvloeden hun ouders van nature), kunnen we de bestaande krachten wel versterken. Zo bereik je volwassenen niet direct, maar indirect.
De interventie in het besproken onderzoek was gericht op ‘intergenerational learning’ of: de overdracht van kennis, overtuigingen en gedragingen van kind op ouder. Het kind kreeg les over klimaatverandering en vertelde daar thuis over. Deze manier van leren biedt openingen voor jonge en oudere generaties om samen milieuvriendelijker gedrag te bespreken, oefenen en accepteren.
Maak je een lesprogramma voor kinderen zodat zij het kunnen overbrengen aan hun ouders? Onderzoekers vonden vijf manieren om intergenerational learning zo effectief mogelijk te maken. Zorg dat de lessen aan deze voorwaarden voldoen:
1. Bied informatie over lokale klimaatkwesties
2. Kies voor toegepaste projecten en activiteiten
3. Zoek enthousiaste docenten
4. Ontwerp een reeks van (diepgaande) lessen, niet een enkele les
5. Betrek ouders in het programma
Conclusie
We bespraken een veelbelovend pad om bepaalde ideologische barrières rond klimaatgedrag te ontwijken: het intergenerationele pad. Ouders, vooral de meest sceptische ouders, nemen meer aan van hun kinderen, en dan vooral van dochters, dan van andere bronnen. Kinderen kunnen volwassenen actief wakker schudden of juist een onbewust duwtje in de goede richting geven. Met hun frisse blik en directheid.
Wil je volwassenen in beweging laten komen voor het klimaat? Richt je pijlen dan eens op hun kinderen.
Sara Wortelboer
Klimaatpsycholoog
Januari 2022
Gebruikte bronnen:
Lawson et al. (2018). Intergenerational learning: Are children key in spurring climate action?Lawson et al. (2019). Children can foster climate change concern among their parents. I&O Research (2019). Duurzaam denken is nog niet duurzaam doen. Save the Children en Kidsweek, persbericht (2019) Nederlandse kinderen: ‘Over 500 jaar is er geen aarde meer’
Blijf van andermans kinderen af, dit is echt ziek.